Learning Pit

આજની આ post મિત્ર રાકેશ પટેલ ના એક WhatsApp સંદેશ માંથી સાભાર:

(પોષ્ટ સમર્પિત છે વ્હાલા શિક્ષકો તેમજ માતા-પિતાઓ માટે). ચાલો એક વ્યક્તિનો પરીચય તમને કરાવીએ, જેમનું નામ છે – Mark Rober.

તેઓ એક ઇજનેર છે સાથેસાથે ખુબજ લોકપ્રિય અમેરિકન YouTuber પણ છે. તેઓ પોતાની ચેનલ ઉપર ઘણી શોધ તેમજ Engineering વિષે માહિતગાર કરે છે.

The Super Mario Effect: tricking your brain into learning more | Mark Rober | TEDxPenn

તેમણે 2017 માં એક mobile game બનાવી. જેમાં એક ગાડીને તેના ગંતવ્ય સ્થાન સુધી પહોંચાડવાની હોય છે, માર્ગમાં અવરોધરૂપે થોડાં block મૂકવામાં આવ્યાં.

Game simple હતી અને લાખોની સંખ્યામાં તેમના subscribers હોવાના કારણે લોકોએ game રમવાની શરૂ પણ કરી દીધી. તે gameના 200 point હતાં. પરંતુ!! તેમણે પોતાની gameની બે આવૃત્તિ (version) રાખી. પ્રથમ આવૃત્તિમાં વિકલ્પ એવો હતો કે જો તમે ગાડીને તેના ગંતવ્ય સ્થાન (ending point) સુધી ન પહોંચાડી શક્યાં, તો screen ઉપર message આવશે કે તમે ફરી કોશિશ કરો. આ અંતર્ગત તમારા કોઇપણ point કપાશે નહીં. પરંતુ!! બીજી આવૃત્તિમાં સરખી સ્થિતિ માટે એવી જાહેરાત કરવામાં આવી કે, જો તમે ગંતવ્ય સ્થાન સુધી નહીં પહોંચો તો તમારા પાંચ point કપાઇ જશે.

ઘણાં દિવસોના વિશ્લેષણ બાદ તેમને ખુબ આશ્ચર્યજનક પરિણામ મળ્યાં. આ પરિણામને તેમણે online share કર્યાં.

અને જણાવ્યું કે આ point કે જેનો કોઇ મતલબ જ ન હતો, physically તેમને કોઇપણ પ્રકારનું નુકસાન નથી થઇ રહ્યું છતાં તે pointના કપાવાથી લોકો પરેશાની અનુભવી રહ્યાં હતાં. તેમની શીખવાની ક્ષમતા (learning capability) માં તફાવત જોવા મળ્યો. ફરીથી રમવાના પ્રયત્નને લોકો ટાળી રહ્યાં હતાં.

હવે આવીએ મુખ્ય મુદ્દા ઉપર. જ્યારે એક નાનું બાળક ચાલવાનો પ્રયત્ન કરે છે, એક બે પગલાં ચાલ્યા બાદ પડી જાય છે ત્યારે આપણું વલણ કેવું હોય છે? શું આપણે તેને કોઇપણ પ્રકારની સજા આપીએ છીએ? નહીં, ઉલ્ટું તેનો જુસ્સો વધારીએ છીએ અને તે વધુમાં વધુ પગલાં ચાલતું રહે છે. કેમ? કેમકે તેને ખબર છે કે તેને નિષ્ફળતા બાબતે કોઇ સજા મળવાની નથી. માટે તે નિર્ભિક બની પોતાના પ્રયત્ન કરતું રહે છે….પરંતુ!! જ્યારે તે જ બાળક થોડું મોટું થઇને learning mode માં પ્રવેશે છે, ત્યારે આપણે તેની નાની અમથી ભૂલ ઉપર સજા આપવાનું શરૂ કરીએ છીએ. ધીમેધીમે તેના મગજમાં નિષ્ફળતાનો ડર જગ્યા રોકવા માંડે છે અને હાલની reseach કહે છે કે આવું કરવાથી બાળકોના success rate માં ઘટાડો થાય છે.

આ સઘળી પ્રોસેસને Super Mario Effect કહે છે. કેમકે તેનો સંબંધ એક video game સાથે છે જેને Super Mario કહે છે

ઘણાએ આ game રમી જ હશે. આ game પણ સિમ્પલ જ છે. જેમાં અનેક અડચણો માર્ગમાં આવતી રહે છે પરંતુ નિષ્ફળતા ઉપર સજા નથી, ઉલ્ટું હર નિષ્ફળ પ્રયત્ન બાદ આપણે યાદ રાખતા જઇએ છીએ કે અમુક-અમુક જગ્યાએ કેવી અડચણો છે. તો આ વિચારવા જેવી વાત છે કે, gameમાં આપણી philosophy બિલકુલ અલગ હોય છે. તેમાં આપણે નિષ્ફળતાને ખોટી નથી સમજતા પરંતુ જેવા આપણે સંતાનોના ભણતર તરફ વળીએ ત્યારે નિષ્ફળતાને ખોટી સમજવા માંડીએ છીએ.

બાળકોને ચેલેન્જ આપવું ખુબ જરૂરી છે પરંતુ સાથેસાથે તેમને support પણ કરવો જોઇએ. તમને એક વ્યક્તિનો પરિચય કરાવીએ જેમનું નામ છે James Nottingham. જેઓ એક પ્રખ્યાત શિક્ષક પણ છે, સલાહકાર પણ છે, લેખક પણ છે. તેમણે 11 પુસ્તકો લખ્યા છે પરંતુ તેમને ખ્યાતિ પ્રાપ્ત થઇ તેમના પુસ્તક Learning Pit દ્વારા. તેઓ કહે છે કે જ્યારે તમે કોઇ નવી વસ્તુ શીખો છો ત્યારે, સૌપ્રથમ તમે તમારા comfort zone માંથી બહાર નીકળો છો, તમારૂં mindset બદલો છો. એ સમયે તમે એક ખાડામાં પડો છો (જુઓ મુખ્ય ઇમેજ) કેમકે તમે મુખ્ય પ્રવાહની વિરૂધ્ધ જઇ રહ્યાં છો.

તમે મૂંઝવણમાં હશો, લાચાર હશો પરંતુ આ વસ્તુ તમારે વેઠવી પડશે, સહન કરવી પડશે. પછી એક સમય એવો આવશે કે તમને ધીમેધીમે વાસ્તવિકતાની પરખ થવા માંડશે. મતલબ પહેલાં confusion પછી clarity. આજ વસ્તુ બાળકો ઉપર પણ લાગુ પડે છે. નાની-નાની વસ્તુમાં તેમની પડખે ન ઉભા રહો, અમુક વસ્તુમાં તેમને સંઘર્ષ કરવા દો, તેમને નિષ્ફળતાનો સ્વાદ ચાખવા દો. નિષ્ફળતા ઉપર તેમને negative marks ન આપો બલ્કે પ્રોત્સાહિત કરો. આનાથી થશે એવું કે બાળક જાતે મહેનત કરી શીખશે અને મુખ્ય ઇમેજમાં દર્શાવ્યા મુજબ pit એટલેકે ખાડો ધીમેધીમે ભરાતો જશે.

અંતે એક મહત્વપૂર્ણ વાત…સફળતા કે નિષ્ફળતાનો શ્રેય ક્યારેય બાળકને ન આપો બલ્કે process (પ્રક્રિયા) ને આપો. જેમકે…બાળકના સારા marks આવ્યા તો, તેના વખાણ ન કરતા તેની process એટલેકે મહેનતના વખાણ કરો (જેમકે તેં મહેનત ખુબ કરી માટે સારા marks આવ્યાં). બિલકુલ એજ રીતે નિષ્ફળતા ઉપર પણ તેની process ની ટીકા કરો (જેમકે તેં મહેનત ઓછી કરી માટે ઓછા marks આવ્યાં), વ્યક્તિની ટીકા નહીં કરો. આનાથી થશે એવુ કે બાળકને એક બાહેંધરી રહેશે કે, જો હું હજી પણ મહેનત કરું તો કંઇક કરી શકું છું.

(Image source Internet)
(મિત્રો સાથેનો સત્સંગ)